بیژن شقاقی دادیار دادسرای انتظامی

از ویژگیهای شغل وکالت این است که زندگی حرفهای وکیل با زندگی خصوصی او آمیختگی غیرقابل انفکاک دارد در باب حرف دیگر شاید فرد بتواند زندگی خصوصی توجیهناپذیر و رفتار و حرکات مشکوک و قابل انتقاد داشته باشد بدون اینکه به زندگی حرفهای ا و لطمهای وارد شود ، اما بروز اولین آثار نامطلوب و منفی در زندگی خصوصی وکیل دادگستری را باید نشانه « آغاز پایان » زندگی حرفهای او تلقی کرد .
وکیل دادگستری باید دارای ثبات عقیده بوده و با کار بیشتر و فعالیت خستگیناپذیر خود بسرمنزل مقصود برسد . وکیل دادگستری باید علاوه بر اطلاعات و معلومات اکتسابی ( حرفهای ) دارای صفات و خصوصیات طبیعی نیز باشد من جمله باید بیان روانی داشته و دارای حافظه قوی بوده ، قدرت و تسلط بر رفتار و صدای خود داشته باشد .
وکیل دادگستری باید خلق ملایم داشته باشد .
مهمترین صفتی که از نظر اخلاقی به منزله روح شغل وکالت تلقی میشود ، شرافت و درستی عمل وکیل است . وکیل دادگستری باید کاملاً شرافتمند بوده و مظهر درستی و تقوی باشد تا بتواند احترام لباسی را که میپوشد و سوگندی را که میخورد محفوظ دارد .
وکیل دادگستری فقط و فقط بر اثر جلب اعتماد موکلین و وکلای طرف و قضات است که میتواند موقعیت خود را در جامعه محفوظ و مستقر کند .
وکیل دادگستری باید از نظامات مربوط به حرفه وکالت کاملاً آگاه باشد تا بتواند به تمام معنی و به نحو مفید و شایسته به شغل وکالت ادامه دهد .
وکیل دادگستری باید ابتدا شغل خود را خوب شناخته و به نظامات مربوط به آن کاملاً آگاه باشد . متاسفانه اکثر کارآموزان محترمی که سوگند یاد کرده و به حرفه شریف وکالت نایل میشوند ، تقریباً اطلاع درستی از نظامات مربوط به وکالت نداشته و گاهی در ابتدای شروع به کار ، مرتکب تخلفات انتظامی مهمی بر اثر همین عدم اطلاع میشوند که در آتیه آنها کاملاً موثر بوده و ممکن است به کلی آتیه حرفهای آنان را خراب کند . لذا ضروری است قوانین و مقررات وکالت به کارآموزان تدریس و امتحان گرفته شود .
امروز در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا ، کانونهای وکلا برای جوانانی که شروع به کار میکنند مقرراتی وضع و آنان را چه در دوره کارآموزی و یا بعد آن ، با رعایت این مقررات با نظامات مربوط به شغل خود آشنا میکنند . این مقررات شامل یک رشته تعلیمات مخصوصی است که تنها آزمایش عملی و کیل در دفاع نبوده و بیشتر از نظر موضوع ی مربوط به نظامات شغل وکالت است .
در جهت طی همین طریق مهم است که کانون وکلای دادگستری مرکز نیز به همت دادسرای انتظامی کانون تصمیم گرفته است با انجام یک رشته سخنرانیهای کوتاه ، همکاران عزیز و کارآموزان محترم را با نظامات مربوط به حرفه وکالت هرچند اندک آشنا کند . در این زمینه تعریف و بررسی و بیان بند ۲ ماده ۸۱ آئیننامه لایحه قانونی استقلال وکلا به عهده اینجانب محول شده است .
در صدر ماد ه ۸۱ مرقوم و در بند ۲ ماده ۸۱ آئین نامه لایحه قانونی وکلا چنین آمده است :
متخلف در موارد ذیل به مجازات انتظامی درجه ۵ محکوم خواهد شد .
بند ۲ در صورتی که به واسطه وکالت از اسرار موکل مطلع شده و آن را افشا نماید ، اعم از اینکه اسرار مزبور مربوط به امر وکالت یا شرافت و حیثیت و اعتبار موکل باشد .
در بررسی اجمالی این بند از ماده ۸۱ آئیننامه لایحه قانونی استقلال وکلا اجازه میخواهد مبحث را به شرح زیر بررسی کند :
۱ ـ تعریف سرّ ،
۲ ـ سابقهای از نظم مذکور در سایر جوامع ،
۳ ـ اشارات و تصریحات آئیننامه لایحه قانونی استقلال وکلا در مواد مختلف ،
۴ ـ بررسی در سایر قوانین حاکم ،
۵ ـ تضاد .
سرّ یا اسرار در قوانین تعریف نشده و در قوانین موجود تعریفی از سر یا اسرار بعمل نیامده است و حتی در آئین نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلا نیز که برای افشا اسرار به شرح بند ۲ ماده ۸۱ و بند ۵ ماده ۷۶ همان قانون مجازات ممنوعیت از سه ماه تا سه سال از حرفه وکالت را مقرر داشته است ، تعریفی از سرّ یا اسرار بدست نداده است .
سرّ در فرهنگهای مختلف به شرح زیر تعریف شده است .
در فرهنگ عمید معنای سرّ به شرح زیر آمده است :
« این نسبت اسم و عربی است و معنای آن راز ، امر پوشیده و نهفته میباشد .
سرّ مطلب نهفته در دل ، آنچه که باید پنهان داشت . »
و در فرهنگ معین معانی سرّ را چنین بیان میدارد :
« سرّ ، یعنی کار پوشیده و مخفی ، سرّ به معنای راز .
سرّ لطیفهای مودع در قلب که محل شهود است چنان که روح محل محبت و قلب محل معرفت است .
سرّ چیزی است که حق آن را پنهان کرده است و مردم را بدان دسترسی نیست . »

بررسی در سایر جوامع
مرحوم دکتر محمود سرشار به شرح زیر گزارش خود از کنگره بین المللی وکلای دادگستری روی هم تحت عنوان کد اخلاقی وکلا طرح پیشنهادی یکی از وکلای دادگستری مکزیک به کنگره مذکور را ترجمه و در مواد ۱۰ ، ۱۱ ، ۲ ۱ طرح مذکور چنین بیان میدارد .
ماده ده ـ حفظ اسرار مربوط به شغل وکالت .
حفظ اسرار مربوط به شغل وکالت یکی از تکالیف و حقوق وکلای دادگستری است .
اطلاق لفظ تکلیف در حفظ اسرار از لحاظ حقوق موکل است که باید رعایت این وصف از سایر اوصاف مختصه به این شغل تجاوز نکند ولی در رعایت و توجه به این اصل از نظر قضات و مقام قضا کلمه حق به آن اطلاق خواهدشد ، زیرا وکیل دادگستری میتواند اسراری را که مجبور به افشای آن باشد قبول نکند .
هرگاه وکیل بعنوان ادای شهادت در دادگاهی دعوت شود ، میتواند با کمال استقلال و آزادی تمام از پاسخ هر سوالی که منتهی به افشای اسرار شغلی او شود امتناع کند .
ماده یازده ـ توسعه تکالیف وکلا در حفظ اسرار مربوط به شغل وکالت .
وظیفه حفظ اسرار شغل وکالت نیز متضمن اسراری است که از طرف اشخاص ثالث به مناسبت شغل وکالت به شخص وکیل داده شده است و نیز وکیل باید در حفظ اسراری که در نتیجه مذاکرات جهت بستن قرارداد با وکیل ایجاد شده ولی صورت عمل بخود نگرفته است و همچنین اسراری که از طرف وکلا به شخص او داده شده است کوشا بوده و در مقام حفظ آن برآید .
وکیل نباید هیچ گونه دعوایی را که در بعضی از قسمتها با اسراری که در انجام شغل وکالت از موکل به دست آورده ، ارتباط دارد ، بدون جلب رضایت او قبول کند .
ماده دوازده ـ در ختم وظیفه مربوط به حفظ اسرار وکالت .
اگر موکلی وکیل خود را متهم به ارتکاب جرایم کند وکیل مزبور حق دارد حقایق را به درجه و میزان تهمتی که به او استناد شده است بیان و اظهار کند و حتی در چنین مواردی وکیل میتواند اسراری را که از طرف موکل به او داده شده است ، آشکار سازد .
اگر موکل وکیل را از قصد خود به ارتکاب جرمی مطلع کند ، وکیل الزامی به حفظ چنین سری نداشته و باید فوراً افشا کند زیرا هم کمک و معاونت به ارتکاب جرم مزبور نکرده و هم اشخاصی را که در معرض مخاطره بودهاند حفظ کرده و از ضرر و زیان حاصله از جرم نجات داده است .

تصریحات قانون وکالت در آئین نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلا
ماده ۳۰ قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵ مقرر میدارد .
« وکیل باید اسراری را که به واسطه وکالت از طرف موکل مطلع شده و همچنین اسرار مربوط به حیثیات و شرافت و اعتبارات موکل را حفظ نماید . »
ماده ۷۶ آئین نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلا مجازاتهای انتظامی را به شرح زیر معین داشته است :
« ۱ ـ اخطار کتبی ،
۲ ـ توبیخ با درج در پرونده ،
۳ ـ توبیخ با درج در روزنامه رسمی و روزنامه کانون ،
۴ ـ نزل درجه ،
۵ ـ ممنوعیت از سه ماه تا سه سال ،
۶ ـ محرومیت دائم از شغل وکالت . »
و ماده ۸۱ آئین نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلا مقرر میدارد :
« متخلف در موارد ذیل به مجازات انتظامی درجه ۵ ( ممنوعیت از سه ماه تا سه سال ) محکوم خواهدشد . »
۲ ـ در صورتی که به واسطه وکالت از اسرار موکل مطلع شده و آن را افشا نماید اعم از اینکه اسرار مربوط به امر وکالت یا شرافت و حیثیت و اعتبار موکل باشد .
و نهایتاً اینکه ماده ۸۸ آئین نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلا مقرر میدارد .
« کارآموزان مشمول مقررات انتظامی در این آئین نامه خواهدبود . »
و بالاخره اینکه تبصره ۳ ماده ۶ قانون کیفیت اخذ پروانه وکالت دادگستری مقرر میدارد :
کارآموزان وکالت در دوران کارآموزی باید حسن اخلاق و حسن رفتار داشته باشند ، چنانچه به تشخیص کمیسیون کارآموزی خلاف آن احراز شود با تایید رییس کانون و رای دادگاه انتظامی پروانه کارآموزی آنان ابطال خواهدشد .

بررسی در سایر قوانین
در قانون مجازات اسلامی و قانون آئین دادرسی کیفری اخیرالتصویب قانونگزار به نحوی وارد این مبحث و وظیفه و تکالیف وکلا شده و مقرراتی را وضع کرده است .
در ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی آمده است :
« اطباء و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار میشوند هرگاه در غیر از موارد قانونی ، اسرار مردم را افشا کنند ، به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا به یک میلیون پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم میشوند . »
همچنین قانونگزار در ماده ۱۰۶ قانون آئین داد