آیا تعقیب شاکی در موردی که شکایت وی به اثبات نرسده قابل طرح است؟

یکی ازسئوالات مهم افراد عادی از حقوقدانان این است که اگر من علیه کسی شکایت با عنوان کیفری طرح کردم و این اتهام در دادسرا یا دادگــاه به اثبات نرسید آیـا طرف مقابل می تواند مرا مورد تعقیب کیفری قرار و به اتهام مفتری تحت تعقیب قراردهد. به دیگر سخن آیا شاکی پرونده های کیفری مانند خیانت در امانت، سرقت یا کلاهبرداری و امثالهم زمانیکه نتواند در دادسرا یا دادگاه ادعای خود را به اثبات برساند مشتکی عنه یعنی کسی که طرف شکایت واقع شده شکایت اولیه کافی است تا مشتکی عنهی که اتهام وی به اثبات نرسیده است تحت عنوان مفتری شکایت جدیدی مطرح کند.
فصل بیست و هشتم از قانون مجازات اسلامی تحت عنوان – افترا و توهین و هتک حرمت ذیل مواد 697 تا 700 به مصادیـق افترا- توهـین و هتک حرمت پرداخـته مـاده 697 مقرر می دارد:
هرکس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هروسیله دیگری امری را صریحاً نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز درمواردی که موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق یا یکی ازآنها حسب مورد محکوم خواهد شد همچنین برابر تبصره این ماده مواردی که نشرآن امراشاعه فحشا محسوب گردد هرچند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.
ماده 697 از دو بخش تقسیم شده است بخش اول اعمالی که فرد به دیگری به طرقی که در ماده آمده است اموری که مطابق قانون جرم است را به فردی نسبت دهد. این رکن مادی عنصر جرم است، بخش دوم ماده عدم توان اثبات موضوع را می رساند و طبیعی است که مرجع اثبات دادگاه است بدین توضیح که فرد ادعای خود را از طریق دادگاه مطرح می کند در این وصف دادگاه با بررسی ادعای مدعی عدم اثبات آنرا به فرد احراز می کند بدیهی است این فرد قابل تعقیب نیست زیرا جرم افترا هم همانند سایر جرایم تعریف شده در قانون باید عناصر تشکیل دهنده خود را همراه داشته باشد و عمده عناصر متشکله جرم، سوء نیت و نیز عنصرمعنوی جرم است در این قضیه فرد شاکی نتوانسته است در مرجع قضائی دلائل خود را اثبات کند باید پذیرفت اگر چنین شکاتی را قابل تعقیب بدانیم به اصل مهم مراجعه مردم به دادگستری و احقاق حق لطمه و خدشه وارد آورده ایم و یا اینکه راه شکایت را بر مردم به بهانه ترس از شکایت بعدی بسته ایم. البته وجود عقاید مختلف در دادگستری و در پیش گرفتن رویه های مختلف و صدور احکام متناقص هم باعث شد که بسیاری از افراد فکر کنند در صورتی که شکایت آنان به نتیجه نرسید دست طرف مقابل به عنوان شاکی به عنوان مفتری باز است و چه بسا افراد از ترس تعقیب از حق طبیعی خود گذشت نمودند. همین موضوع در سا ل1381 به صورت سئوال از اداره حقوقی قوه قضائیه به شرح زیر مطرح و نظریه اعلامی با تعمق و وسعت نظر حقوقی بیان گردید.
سئوال آیا می توان کسی را که به عنوان جنایت در امانت یا سرقت شکایت کرده شکایت وی به اثبات نرسیده است به عنوان مفتری تحت تعقیب قرارداد؟
اداره حقوقی در تاریخ 7/9/1381 نظریه ای به شماره 8978/30 صادر که از نظریات قابل توجه مستدل اداره حقوقی قوه قضائیه می باشد.
بر حسب مفاد مواد 697و698و699 قانون مجازات اسلامی ( تعزیرات ) مصوب سال 1375 اگر شاکی در مقام احقاق حق و رفع ظلم از خود علیه کسی شکایت کند و عملی یا امری را صریحاً به او نسبت دهد که قانوناً جرم است ولی نتواند صحت این اسناد را به اثبات برساند به عنوان مفتری قابل تعقیب و مجازات نیست زیرا درجرم افتراء نیز مثل سایر جرایم عمدی از جمله عناصر متشکله جرم سوء نیت یا عنصر معنوی آن است در اعلام شاکی ستمدیده، عنصر معنوی جرم افترا وجود ندارد و فقط نتوانسته است دلیل محکمه پسند به مقامات قضائی ارائه کند به علاوه مفتری لغتاً و اصطلاحاً به کسی اطلاق می شود که با دروغ و صحنه سازی به منظورهتک حرمت و حیثیت دیگری نسبت خلاف واقع به او بدهد. مضافاً شاکی و متضررازستم شرعاً و قانوناً شخصاً مجاز به انتقام شخصی نیست و راهی جز اعلام شکایت به مراجع صالحه نخواهد داشت و از طرفی به دوراز عدالت است به جای رفع ظلم، شاکی را به عنوان مفتری کیفر دهیم و از ظالم و مجرم حمایت کنیم البته اگرکسی به منظور اضرار به غیر اکاذیبی به وی نسبت دهد و قادر به اثبات آن نباشد به عنوان مفتری قابل تعقیب است و عنوان ورقه خطی یا شکوائیه مذکور در مواد 697 و698 قـانـون مجـازات اســلامـی ( تعزیرات ) به شکایت چنین شاکی صادق خواهد بود.ملاحظه می شود که نظر غالب جامعه حقوقی این است که صرف شکایت هرچند ثابت نگردد نمی توان شاکی را به عنوان مفتری تحت تعقیب قرار داد زیرا توسل به قانون هرچند مواجهه با عدم اثبات ادعای شاکی باشـد سوء نیت مستتر در قانون را در پی ندارد بلکه عـدم تـوان اثـبـات ادعا را بـدون سـوء نـیـت می رساند.
نعمت احمدی